Θ. ΛΟΥΛΟΥΔΗΣ: Τα Μέτρα Αποκατάστασης, η Ενίσχυση της Ανθεκτικότητας και η Ανασυγκρότηση της Πάτρας

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΛΟΥΛΟΥΔΗ

Πρόεδρου του Επιμελητηρίου Αχαίας

Είναι δεδομένo πλέον το μέγεθος και το είδος των καταστροφών της πυρκαγιάς που έπληξε από 12 έως 15 Αυγούστου 2015 τους Δήμους Πάτρας, Ερυμάνθου και Δυτικής Αχαΐας. Καταστράφηκε μια προαστιακή οικιστική και περιβαλλοντικά ευαίσθητη ζώνη 12.000 στρεμμάτων με αστικές, παραγωγικές, αγροτικές, και δασικές χρήσεις. Απείλησε κρίσιμες και ζωτικές για τις πόλεις και τα χωριά υποδομές, της Περιμετρικής της Πάτρας, της  «ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΟΔΟΥ», του ΧΥΤΑ Ξερόλακας, της ΒΙΠΕ κ.α.

Το δύσκολο και δαπανηρό έργο της αποκατάστασης, δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο σε λίγες ευκαιριακές παρεμβάσεις και στα βοηθήματα της κρατικής αρωγής. Πρέπει να αναπτυχθεί  με βάση ένα ταχύρρυθμο ολοκληρωμένο εφαρμόσιμο πρόγραμμα συνολικής αποκατάστασης των συνεπειών της καταστροφής και να περιέχει ένα πρόγραμμα θωράκισης, πρόληψης, αντιμετώπισης  μελλοντικών κινδύνων και καταστροφών που απειλούν την πόλη με  βάση όσα προβλέπονται στο Περιφερειακό Σχέδιο Αντιμετώπισης της Κλιματικής Κρίσης, τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων και τις διεθνείς πρακτικές βιώσιμης αποκατάστασης (πλαίσιο Sendai) και κλιματικής ανθεκτικότητας.

Για τις πολλές απαιτήσεις υλοποίησης ένα σύγχρονου σχεδίου ανασυγκρότησης, αλλαγής εικόνας της περιοχής, χρειάζονται οι αναγκαίοι ανθρώπινοι-οργανωτικοί και οικονομικοί πόροι, εθνικοί και ευρωπαϊκοί, που να είναι ικανοί για την πλήρη κάλυψη των μεγάλων ζημιών και ενίσχυση της αναπτυξιακής δυναμικής της περιοχής.

Η περιβαλλοντική αποκατάσταση, η προστασία της ζωής των πολιτών, η αναβάθμιση βασικών δημόσιων υποδομών και παραγωγικών πόρων, είναι καίριοι στόχοι για να καταστήσουν την περιοχή, βιώσιμη, ανθεκτική και ελκυστική. Κάθε 1€ σε πρόληψη, σώζει ζωές και εξοικονομεί 4–7€ σε μελλοντικές ζημιές.

Η επιτυχία του προγράμματος θα κριθεί από την ταχεία, έγκαιρη, επαρκή και στοχευμένη διάθεση των αναγκαίων κονδυλίων από την κυβέρνηση, από έκτακτα, ειδικά χρηματοδοτικά μέσα, απαλλαγμένα από χρονοβόρες διαδικασίες και από την ενίσχυση της δυνατότητας αξιοποίησης τους από κρατικούς φορείς, τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Ως προς τις μακροπρόθεσμες και μακροοικονομικές επιπτώσεις της καταστροφής, η οικονομική κατάσταση της περιοχής έχει περιγραφεί ως φθίνουσα και στάσιμη με πολύ περιορισμένες δυνατότητας αυτοδύναμης ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε επερχόμενες κρίσεις, λόγω της απουσίας παραγωγικών επενδύσεων σε δυναμικούς κλάδους, της ανεπαρκούς δράσης στο πεδίο της κλιματικής προσαρμογής και της ραγδαίας δημογραφικής μετάβασης και της μείωσης δραστηριότητας στην τοπική οικονομία, τόσο στο σκέλος της ζήτησης όσο και της προσφοράς.

Σε ό,τι αφορά στις άμεσες επιπτώσεις στην οικονομική δραστηριότητα, η παράλυση της οικονομικής ζωής του τόπου για περίπου δεκαπέντε ημέρες, λόγω των πυρκαγιών, του καπνού και της προσωρινής απομάκρυνσης κατοίκων, μπορεί να εκτιμηθεί ότι στέρησε από την πόλη εισόδημα της τάξης πολλών δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ. Σε αυτό δεν περιλαμβάνονται οι πρόσθετες δαπάνες φιλοξενίας και μετακίνησης κατοίκων, οι επιβαρύνσεις υγείας, οι απώλειες στον τουρισμό του Δεκαπενταύγουστου και οι ζημιές σε υποδομές και περιβάλλον. Οι απώλειες δεν αποκαθίστανται με περιορισμένη στήριξη. Συνεπώς, το πραγματικό οικονομικό τίμημα της καταστροφής είναι ακόμη μεγαλύτερο και επιβεβαιώνει πόσο ακριβό αποδεικνύεται το «κόστος της μη δράσης» στην προσαρμογή και στη βιώσιμη αποκατάσταση.

Το κόστος της μη δράσης στους τομείς της προσαρμογής, της πρόληψης και της βιώσιμης αποκατάστασης είναι ανησυχητικό. Αν δεν υπάρξει έγκαιρη και απαραίτητη προσπάθεια εξαιρετικής στήριξης με ειδικό πρόγραμμα οικονομικής ανασυγκρότησης και σύγκλισης, όπως έχει αιτιολογημένα προταθεί από τους φορείς της περιοχής στο πλαίσιο της διαβούλευσης του Τοπικού Σχεδίου Ανάπτυξης (Προτάσεις Επιμελητηρίου Αχαΐας Απριλίου 2025 και άλλων Φορέων) και η συμπλήρωση αυτού με επιπλέον ειδικό πρόγραμμα αποκατάστασης και ανθεκτικότητας για τις καμένες περιοχές Πατρών, Ερυμάνθου και Δυτικής Αχαΐας (κατ’ αναλογία με όσα παρουσιάστηκαν από την Πολιτεία σε άλλες καταστροφές, όπως π.χ. στη Βόρεια Εύβοια), τότε το επικρατέστερο σενάριο για την περιοχή είναι η επειδείνωση της φθίνουσας οικονομικής πορείας, η αυξημένη τρωτότητα των περιαστικών, αγροτικών αλλά και αστικών περιοχών λόγω περιβαλλοντικής υποβάθμισης, εγκατάλειψης και φυγής και η καθήλωση των δεικτών ευημερίας του πληθυσμού. Η καθυστέρηση υλοποίησης μέτρων προσαρμογής οδηγεί σε συσσωρευμένο κόστος μη δράσης, που υπερβαίνει το αρχικό επενδυτικό κόστος της πρόληψης και της προσαρμογής. Το οικονομικό τίμημα της αδράνειας θα εκφραστεί σε απώλειες παραγωγικότητας, υποδομών και ανθρώπινου κεφαλαίου και σοβαρές εξωτερικότητες από νέες καταστροφές (risk cascade) που θα πλήξουν φυσικό κεφάλαιο, περιβάλλον, δημόσια υγεία, που εν προκειμένω για μια κρίσιμη και σημαντική αστική περιοχή 250.000 κατοίκων μεταφράζονται σε σοβαρό και δύσκολα αντιμετωπίσιμο μακροπρόθεσμο βάρος για τα δημόσια οικονομικά.

I. Ειδικά μέτρα και δράσεις

Α. Άμεση Καταγραφή Ζημιών και Επιπτώσεων και Ενίσχυση της Επάρκειας Διακυβέρνησης και Ανθρώπινου Δυναμικού για Αποκατάσταση 

1.Ταχεία και πλήρης καταγραφή, όλων ζημιών δημοσίων και ιδιωτικών και να δοθούν οι ανάλογες οικονομικές πιστώσεις αποζημίωσης.

2. Δημιουργία μηχανισμού παρακολούθησης και αξιολόγησης της διαδικασίας αποκατάστασης και μείωσης κινδύνου.

3. Άμεση εκπόνηση και εφαρμογή ολοκληρωμένου σχεδίου, πλήρους αποκατάστασης  και βελτίωσης των βασικών υποδομών της ευρύτερης περιοχής που επλήγη.

4. Επαρκής στελέχωση και διοίκηση έργου-Ειδική Δομή Αποκατάστασης.

5. Σύσταση δημοτικής αστυνομίας.

6. Ενίσχυση του Εθελοντισμού και της τοπικής ετοιμότητας, σε συνεργασία με τον Ερυθρό Σταυρό, ΜΚΟ, Τοπική Αυτοδιοίκηση κλπ.

Β. Πρόληψη, μείωση των άμεσα επαγόμενων κινδύνων & βραχυπρόθεσμη ανθεκτικότητα

1.  Επείγοντα αντιπλημμυρικά, αντιδιαβρωτικά και δασικά έργα.

2. Πλήρη αποκατάσταση του υποβαθμισμένου και κατεστραμμένου δημοτικού και αγροτικού-δασικού οδικού δικτύου.

3. Υπογείωση των εναέριων δικτύων χαμηλής και μεσαίας τάσης της ΔΕΔΔΗΕ.

Γ. Περιβάλλοντική αποκατάσταση και προσαρμογή, Διαχείριση Υδάτων, ανάταξη περιοχών μίξης αστικών-δασικών-αγροτικών χρήσεων, ανθεκτικές πράσινες και υδάτινες ζώνες

Πρότυπο σχέδιο οικολογικής αποκατάστασης και πυροπροστασίας:

1. Αγροτικό-δασικό πλαίσιο ευάλωτης περιοχής: Δημιουργία Πράσινης Ζώνης. 

2. Μείωση της διακινδύνευσης και απαλλαγή από την εικόνα ερήμωσης που περιβάλλει την Βόρεια-ανατολική πλευρά της  Πάτρας.

3. Δημιουργία ειδικού προγράμματος ανασύστασης των καμένων και εγκαταλειμμένων ελαιώνων και αμπελώνων στην περιαστική περιοχή με σύγχρονο οικονομικό σύστημα άρδευσης.

4. Ανάπλαση όλης της περιοχής που γειτνιάζει με τη κοίτη του Μειλίχου με δημιουργία πρότυπου γραμμικού πάρκου από  Τερψιθέα έως Ξερόλακα-Μυκηναϊκό πάρκο Βούντενης –Μπάλα.

5. Ειδικό ολιστικό Σχέδιο Προστασίας Ανάδειξης Αξιοποίησης Παναχαϊκού όρους και των προβούνων του.

6. Περιβαλλοντική και αντιπλημμυρική προστασία σε υδάτινα ρέματα

7. Αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιαστικών ιδιωτικών και δημοσίων εκτάσεων.

8. Διαχείριση Υδάτων.

Δ. Χωροταξία, Οδικές υποδομές & Κυκλοφορία

Οδικά έργα

1. Περιμετρική και παράπλευρες οδοί.

2. Οδικά έργα εντός αστικής  περιοχής  στις διασταυρώσεις των διερχομένων κάθετων στη πόλη εθνικών οδών, με κατασκευή 16 κυκλικών κόμβων (roundabout)

3.  Εκπόνηση κυκλοφοριακής συγκοινωνιακής μελέτης του πολεοδομικού συγκροτήματος Πατρών.

4. Υλοποίηση του Χωροταξικού Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού  Δυτικής Ελλάδας και του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου του Δήμου Πατρέωνπου μένουν ανεφάρμοστα επί δεκαετίες.

5. Επέκταση και εφαρμογή έγκρισης του Περιφερειακού Σχεδίου για την Κλιματική Αλλαγή Σχεδίων Ανθεκτικότητας και Μετριασμού της Κλιματικής Αλλαγής της Δυτικής Ελλάδας σε επίπεδο Δήμων και Περιφέρειας.

6. Λειτουργία του περιφερειακού Συντονιστικού Κέντρου Δυτικής Ελλάδας κατά το πρότυπο εκείνου της Θεσσαλίας.

7.  Εφαρμογή του Περιφερειακού και Δημοτικού Σχεδιασμού Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Στερεών Απορριμμάτων.

8. Ολοκληρωμένα Προγράμματα χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης όλων των στερεών αποβλήτων

II. Προτάσεις του Επιμελητηρίου Αχαΐας

Σε συνάρτηση με τα ανωτέρω για τη στήριξη των επιχειρήσεων και της παραγωγικής ανασυγκρότησης της Αχαΐας προτείνεται:

1. Η υιοθέτηση από την Κυβέρνηση του συνόλου των μέτρων, δράσεων και παρεμβάσεων που κατατέθηκαν από το Επιμελητήριο Αχαΐας στο Τοπικό Σχέδιο Ανάπτυξης (Απρίλιος 2024) και η ταχεία έγκριση του ειδικού προγράμματος ανασυγκρότησης και σύγκλισης.
2. Υιοθέτηση των προτάσεων που περιλαμβάνονται στην Επιστολή του Επιμελητηρίου σχετικά με την κήρυξη του νομού σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (πάγωμα δανειακών και φορολογικών υποχρεώσεων για επιχειρήσεις και νοικοκυριά, εφάπαξ αποζημιώσεις για καταστροφές σε καταστήματα, αποθήκες, εξοπλισμό).
3. Ειδικά χρηματοδοτικά εργαλεία για επανεκκίνηση μικρών επιχειρήσεων.
4. Στήριξη των αγροτών που αποτελούν βασικό κρίκο της τοπικής οικονομίας. Ειδικό πρόγραμμα για την παραγωγική ανασυγκρότηση του αγροτικού και κτηνοτροφικού κλάδου της Αχαΐας που επλήγη βαρύτατα από πυρκαγιές, ξηρασία, ευλογιά αιγοπροβάτων.
5. Ένταξη της Αχαΐας στις διατάξεις του Αναπτυξιακού Νόμου για τις πληγείσες περιοχές από φυσικές καταστροφές (Νόμος Θεοδωρικάκου).
6. Ανεξάρτητη πραγματογνωμοσύνη και εκτίμηση επιπτώσεων στις πρόσφατες καταστροφές και μελέτη εκτίμησης μελλοντικών κινδύνων για τις επιχειρήσεις και την οικονομία της περιοχής.
7. Εκπόνηση σχεδίου κλιματικής ουδετερότητας και προσαρμογής για τις επιχειρήσεις της περιοχής.

*Το κείμενο βασίστηκε στην πρόταση που συγγράφηκε από την επιστημονική ομάδα τεκμηρίωσης του Επιμελητηρίου Αχαίας υπό τον Κ. Αντωνόπουλο.